Η αποπλάνηση των αγγέλων

Η ψυχή απέναντι στην ύλη

Ο Μπέρτολτ Μπρεχτ γεννήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 1898 στο Άουγκσμπουργκ. Το 1917 γράφηκε στην ιατρική σχολή του πανεπιστημίου του Μονάχου, αλλά εγκατέλειψε τις σπουδές του και γύρισε στο Άουγκσμπουργκ, και υπηρέτησε για ένα διάστημα σε στρατιωτικό νοσοκομείο. Οι θεατρικές αναζητήσεις του γνώρισαν γρήγορα την καταξίωση και το 1922 τιμήθηκε με το βραβείο Κλάιστ. Ορκισμένος εχθρός του πολέμου και του καπιταλισμού, βρίσκεται από το 1923 πέμπτος στο μαύρο πίνακα του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος της Γερμανίας. Όταν οι Εθνικοσοσιαλιστές καταλαμβάνουν την εξουσία, ο Μπρεχτ παίρνει το δρόμο της εξορίας: Ελβετία, Δανία, Φινλανδία, Ρωσία και τέλος Αμερική, όπου συνεργάζεται με τον Τσάρλι Τσάπλιν και τον Τσαρλς Λώτον. Το 1949 εγκαθίσταται οριστικά στο Ανατολικό Βερολίνο, όπου πεθαίνει το 1956.

«Η αποπλάνηση των αγγέλων» είναι μια συλλογή από ερωτικά ποιήματα και τραγούδια. Ορμώμενος από δικά του βιώματα, από γυναίκες που πέρασαν από τη ζωή του για μικρό ή μεγάλο διάστημα, ο Μπρεχτ βυθίζεται στα συναισθήματα, τις σκέψεις, τη νοσταλγία, που γεννά η αγάπη και ο έρωτας. Δεν κατευθύνει ούτε δίνει συμβουλές στον αναγνώστη, παρά μόνο επιθυμεί να δώσει μια υπόσταση στις αναμνήσεις, να κατανοήσει και ο ίδιος μέσα από τα γραπτά του τον έρωτα, να ανοίξει μια πόρτα στην ανθρώπινη ψυχή. Παράλληλα με την αποτύπωση αυτών των συναισθημάτων, ο Μπρεχτ δίνει και μια εικόνα της εποχής που έζησε. Με ιδιαίτερο τρόπο παρουσιάζει έμμεσα την εμπορευματοποίηση του έρωτα στη μεσοαστική κοινωνία και την εξαθλίωση του όρου στις πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες. Για να ισορροπήσει, όμως, την εντύπωση που αφήνουν τα συγκεκριμένα ποιήματα και τραγούδια, ο συγγραφέας κάνει μια εμβάθυνση στην ουσία και τα συστατικά που διαφυλάσσουν και ενδυναμώνουν τις σχέσεις των ερωτευμένων. Από την αλληλεγγύη και την κατανόηση, περνάει στην ειλικρίνεια και το ρόλο που παίζει η φιλία στο ζευγάρι. Ουσιαστικά, κύρια πρόθεση του Μπρεχτ είναι να καταδείξει τη σημασία του έρωτα ως ένα από τα σπουδαιότερα όπλα της ψυχής απέναντι στο σώμα, των συναισθημάτων απέναντι στην ύλη.

Ο Μπρεχτ προσεγγίζει την έννοια του έρωτα με ρομαντική διάθεση που εμπλουτίζεται από τη σκιαγράφηση, έστω και σε δεύτερο πλάνο, των πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών της εποχής του. Πώς, άλλωστε, θα μπορούσε κάποιος να γράψει ένα έργο τελείως αδέσμευτος από επιρροές και συγκυρίες της περιόδου όπου ζει και αναπτύσσεται; Κατά συνέπειαν, ο Μπρεχτ περνάει μέσα στα συγκεκριμένα κείμενα τη σκληρότητα, την κυνική πραγματικότητα που, σε αντιδιαστολή με το ρομαντισμό, εξισώνει την εικόνα του εν λόγω έργου του. Σκοπός του Μπρεχτ δεν είναι να διδάξει, αλλά να δώσει μια ακόμα πτυχή αυτής της ποικιλόμορφης έννοιας, του έρωτα. Χρησιμοποιεί άλλοτε ομοιοκαταληξία και άλλοτε πεζή μορφή ή σονέτο, ενώ η γλώσσα στην οποία γράφει είναι μια σύνθεση από ρομαντισμό, κυνισμό, κριτική, αλλά και ελευθερία. Πέρα από τις αμιγώς προσωπικές του εμπειρίες, επινοεί ή δανείζεται πρόσωπα προκειμένου να καταδείξει τις συνθήκες που επικρατούν στην Ευρώπη κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα.

«Η αποπλάνηση των αγγέλων» είναι ένα βιβλίο που αγγίζει ανθρώπινα τον έρωτα και στιγματίζει με τα κείμενά του τη μορφή και το χαρακτήρα της πολυσύνθετης κοινωνίας. Αξίζει να σημειωθεί πως πρόκειται για μία πολύ καλή έκδοση, ενώ η δουλειά του Γιώργου Βελουδή στον πρόλογο και τη μετάφραση είναι πραγματικά εξαιρετική.

Στέφανος Ξένος